بَهرام در اساطیر کهن هندوآریایی و همچنین در اساطیر زرتشتی ایزد نبرد٬ پیروزی، مردانگی و محافظت کننده آریایی ها در نبردهاست. او درفش دار ایزدان و كشنده ى اژدهاست.
او نیرومندترین، پیروزمندترین و فرهمندترین ایزد است. بر شرارت دیوان و آدمیان غالب می آید. دشمن عهدشکنان است و آنها را مجازات می کند. اگر به شیوه ای درست او را نیایش کنند، پیروزی می بخشد و نمی گذارد سپاه دشمن وارد سرزمین های آریایی گردد.
بنا به روایتى بهرام هفتمین امشاسپند است زیرا پس از حمله ى اهریمن به گیتى، امشاسپندان نتوانستند اهریمن را در بند كنند اما بهرام او را گرفت و به نزد اورمزد آورد سپس به دستور او اهریمن را معلق در دوزخ آویخت.
قدرت بهرام به جنگ و خونریزی و پیروزی نظامی محدود نیست بلکه صفات و ویژگی هایی چون مردانگی ، توانایی جنسی و سلامت و تمامیت جسمی نیز دارد که سیمای وی را پیچیده تر می کند. او توانایی فرزند‌آوری و بازوان نیرومند و تندرستی و دلیری می‌بخشد.
او همچنین یاور سروش است و هنگامی که سروش روح درگذشتگان را از کالبدشان برمی انگیزد وی را یاری می کند. بهرام در سه روز نخست پس از مرگ تا چهارمین سپیده دم، روح را در سفر به جهان مینوی همراهی و راهنمایی می کند.
واژه بهرام در متون پارسی میانه به گونه وَرَهْران (Warahran) یا وَرَهْرام و در اوستا به صورت وِرِثْـرَغْـنَـه (Verethragna) آمده‌است. که نام او به معنای سدشکن (درهم شکننده مقاومت) است که در پهلوی به مفهوم پیشتاز و پیروزگر در آمده است.
در اوستا آمده است که بهرام آفریده اهورا نیرومند و فرهمند است و نیروی بینایی فوق‌العاده‌ای دارد. او یورش همه دشمنان را، چه جادوان و پریان، و چه کَوی‌ها و کَرَپان‌های ستمگر را در هم می‌شکند، جهان را تازگی و آشتی می‌بخشد و به خوبی آرمان‌ها را بر آورده می‌کند.
بهرام ایزد جنگ است و تعبیری از نیروی پیشتاز مقاومت ناپذیر پیروزی که به پیکرهای گوناگون زیر تجسم می یابد و هر کدام از این پیکرها نماینده یکی از توانایی ها و نیروهای اوست:
- تندباد
- نر گاوی زرین گوش و زرین شاخ
- اسـب سپیـد زیبـایی با گـوش‌های زرد و ساز و برگ زرین
- شتر تیز دندانی که که بر زمین پای میکوبد و به پیش میتازد
- گراز نری خشمگین که با دندان‌های تیز به پیش میتازد،
- مردی پانزده ساله و فروغمند، با چشمانی درخشان و زیبا
- پرنده «وارَغْـن» که از پایین می‌گیرد و از بالا می‌دَرد و در میان مرغان، تندترین است
- قوچ دشتی زیبایی با شاخ‌های پیچدار
- نَر بُـزی جنگی با شاخ‌های سرتیز
- مردِ شکوهمندی که شمشیری زرکوب و نگارین و زیورآذین در بر داشت
بهرام به عنوان ایزدی پیروزی‌بخش در ایران باستان بسیار محبوب بود. پس از زرتشت و بویژه از دوره ساسانی به بعد نیز نقش خود را به عنوان حامی مسافران و در راه ماندگان حفظ کرده است. نقش برجسته او در اساطیر زرتشتی مرهون پیوند با «آدور ورهران» یا «آتش بهرام» است. بهرام به ویژه محبوب سربازان بود و شاید این سربازان بودند که آیین نیایش او را به سرزمین های دور مانند روم شرقی و ارمنستان بردند.
ایزدبهرام تجلی ایندرا خدای کهن هندوآریایی‌های باستانی و دوره ودایی مربوط به پیش از جدایی شاخه های آریایی از یکدیگر است. ما در دوره زرتشتی ایندرا دیگر نه به عنوان ایزد بلكه بصورت دیوی قدرتمند که در برابر اردیبهشت امشاسپند قرار می‌گیرد ظاهر می شود و سرکش و ضد نظم و ترتيب است. ولی تمام خصوصیات مثبت او به عنوان جنگاوری شجاع و پیروز در ایزدبهرام ظاهر می‌گردد.
در گاهشمار باستانی ایران روز بیستم هر ماه «بهرام روز» و روز سه شنبه هر هفته «بهرام شید» نامیده می شود. بهرام (مارس-مریخ) همچنین ستاره ای از ستارگان هفتگانه و نماد جنگ و خونریزی است . جایگاه بهرام را آسمان پنجم دانسته و اقلیم سوم را به او نسبت داده اند.
مطالب مرتبط با ایزدبهرام:
خدایان باستان 