در اسطوره‌های اوستایی و باورهای زرتشتی٬اردیبهشت٬ دومین امشاسپند و زیباترین آنهاست. او نگهبان زمین است و فروزه قانون هورمزد و برپاکننده نظم در زمین و هستی است. اردیبهشت برپاکننده راستی و درستی است. او نماد و ضامن نظام مادی و معنوی اخلاقی در هردو جهان است و پاسداری از میثاق‌ها را بر عهده دارد. این امشاسپند نه تنها نظم را در روی زمین برقرار می‌سازد، بلکه حتی نگاهبان نظم پردیس و دوزخ نیز هست.
اردیبهشت در جهان مینوی فروزه راستی و درستی وپاکی و تقدس اهورامزداست و در جهان زمینی فروزه آتش و نور. هورﻣزد آنچه را که به دست امشاسپند بهمن آفریده است، به دستیاری اردیبهشت افزایش خواهد داد.
امشاسپند اردیبهشت پاسدار و نگهبان آتش است. این امشاسپند آنقدر برای زرتشتیان گرامی و محترم بود که آن‌ها آتش را به عنوان نماد او مقدس می پنداشتند، به طوری که ایرانیان زرتشتی در چشم اقوام دیگر قومی آتش پرست جلوه می‌کردند.
اردیبهشت با بیماری و مرگ و دیوان و جادو و پلیدی و تمام موجوداتی که با نظم اهورایی می‌ستیزند دشمن است و نابودشان میکند اما در عین حال مراقبت میکند که دیوان و بدکاران را در دوزخ بیش از آنچه سزایشان است تنبیه نکنند. او در اساطیر ایرانی هماورد ایندرا است که همان روح ارتداد نافرمانی است. ارتباط نزدیک اشه و آتش چه در گاهان و چه در اوستای متاخر یادآور، آگنی در ودا هاست. [۱] دشمن بزرگ او دُروگ‌دیو است که سهمگین‌ترین و دهشتناک‌ترین دیو است و ریشه تمام ناراستی‌ها و نادرستی‌ها و نماد تمام ارتش اهریمن است.
این امشاسپند در زبان اوستایی اَشَه‌وَهیشتَه (Asha Vahishta) و در زبان پهلوی اَرْت‌وَهیشْت (artha Vahisht) و در زبان پارسی باستان اَردوهیشت (Ardwahišt) نامیده می‌شود. اشه واژه‌ای است که معنی آن بسیار گسترده است: تبلور نظم موجود در طبیعت در قانونی اخلاقی/ مینویی که بر پایه حق و درستکاری بنا شده را اشه می‌گویند. به معنای راستی و درستی، تقدس، قانون و آیین ایزدی٬ پاکی نیز به کار می‌رود. «وهیشت» نیز صفت برترین است یعنی بهترین. پس معنی واژه اردیبهشت «بهترین راستی ودرستی» است[۲].جزء اول نام این امشاسپند یعنی ارته (= پهلوی اشه) در برخی از اسامی خاص ایران باستان همچون اردشیر و اردوان دیده میﺷود.
پیروان این امشاسپند اَشَوَن (ašavan) نام دارند و کسانی که او را نمی شناسند از بهشت محرومند زیرا که از نظم اهورایی بیرونند و از بزرگترین و مهمترین مفهوم درجهانبینی زرتشتی یعنی راستی بی‌خبرند و در نتیجه احتمال این که در دام اهریمن و ناراستی بیفتند زیاد است.
در جهان‌بینی زرتشتی امشاسپندان هرکدام نماد و فروزه‌ای از یکی از صفات ممتاز و ویژه هورمزد هستند که به نوعی در وجود آن امشاسپند تجلی یافته‌اند. امشاسپنداردی‌بهشت در جهان بینی زرتشتی فروزه و نماد یکتایی هورمزد و نظم او در آفرینش جهان مادی و معنوی است. از این منظر٬ صفات این امشاسپند بسیار شبیه به مفهوم توحید و برهان نظم در دین‌های ابراهیمی و بویژه اسلام است.
در بندهشن میﺧوانیم: هورمزد پس از آفرینش امشاسپندان از ایشان پرسید که «ما را که آفرید؟» از آنان یکی پاسخ نکرد، پس اردیبهشت گفت که «ما را تو آفریدی» آنﮔاه امشاسپندانِ دیگر، همانﮔونه گفتند.
یاران او در پاسداری و نگاهبانی آتش و مبارزه با فتنه اهریمن و دیوانش٬ ایزدان سروش، آذر، بهرام و نریوسنگ هستند[۳].
در گاهﺷماری زرتشتی، برج دوم هر سال خورشیدی و روز سوم هر برج به نام این امشاسپند است. روز سوم اردیبهشت ماه (=اردیبهشت‌روز از اردیبشهت‌ماه) جشن اردیبهشتگان برگزار می شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده: «اردیبهشت ماه روز سوم، آن روز اردیبهشت است و آن عیدی است که اردیبهشتگان نام دارد برای آنکه هر دو نام با هم متفق شدهﺍند، اردیبهشت ملک آتش و نور است و این دو با او مناسبت دارند و خداوند او را به این کار موکل کرده است».[۴]
زرتشتیان همچنین، زمان نیمروز (رپیثوین) را متعلق می دانند و در نماز نیمروز از او یاد می‌کنند. سومین یشت اوستا به نام «اردی‌بهشت‌یشت» مختص اوست و در این یشت، او زیباترین امشاسپند خوانده شده است.
گل پونه (مرزنگوش) گل ویژه اوست.
———————————————————————————-
خدایان باستان 