در اسطوره‌های اوستایی و باورهای زرتشتی٬ خرداد پنجمین امشاسپند است. این امشاسپندبانو نماینده رسایی و کمال و دانش اهورامزداست و در گیتی به نگهبانی آب‌ها گماشته شده است. او سلامتی و کامیابی و ثروت را برای انسان‌ها به ارمغان می‌آورد و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می‌کند از این روی زرشتیان، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می‌کنند. او پاسدار و سَروَر سال‌ها و ماه‌ها و روزها و فصلهاست.
هورمزد او را برای هدیه دادن رستگاری و آسایش و رامش (نشاط) و بهروزی و لذت به پیروانش برگزیده تا انسان‌ها برای راندن نیروهای اهریمن نام او را بر زبان بیاورند و از او یاد کنند. در باور زرتشتیان هر آن‌کس که خرداد را بستاید همانند آن است که همه امشاسپندان را ستایش کرده‌است.
خرداد در اوستا «هـَئوروَتات» و در پهلوی «هُـردات» و در پارسی «خُرداد» به معنی رسایی و کمال است. در واژه «هَئوُروَتات»٬ بخش اول یعنی «هَئوروَ» (Haurva) صفت است به معنی رسا، همه، درست، تمام و کمال و جزء دوم یعنی داد یا دات پسوندی است که به پایان برخی از واژها مانند ارشتات (راستی) و تات (درستی) و اُوپَرَتات (برتری) می‌پیوندد و به معنی قانون و دادگری ارتباطی ندارد.
دشمن امشاسپندخرداد، دیو تشنگی یعنی تَریردیو (تَریز یا تَرَشنا) است که باعث مرگ گیاهان و دام‌ها می‌گردد. تیشتر، فروردین و باد همکاران اویند و امشاسپندبانو امرداد همواره در کنار اوست.
در گاهﺷماری زرتشتی، برج سوم هر سال خورشیدی و روز ششم هر برج به نام این امشاسپند است. روز ششم خردادماه (=خردادروز از خردادماه) جشن خردادگان برگزار می شود.
گل سوسن ویژه این امشاسپند زیباست.
در اسطوره‌های زرتشتی٬ دو امشاسپند هـَئوروَتات و اَمـِر ِتـاتْ (خرداد و مرداد) پیوسته در کنار یکدیگر یاد می‌شوند و در اوستای نو نیز این دو امشاسپند، پاسدارنده آب‌ها و گیاهان اند که به یاری مردمان می‌آیند و تشنگی و گرسنگی را شکست می‌دهند. به سبب ارتباطشان با آنچه که زندگی را حفظ می کند٬ پاسدار خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها برای انسان‌ها و موجودات دیگر هستند. جسم خاکی زرتشت یا «گوهر تن» نیز به آن دو سپرده شده‌است.
بنا بر نوشته‌‌های زرتشتی و پهلوی این دو امشاسپندبانو به همراه سپندارمذ در سمت چپ اهورامزدا می‌ایستند. هورمزد٬ «رسایی خرداد» و «جاودانگی امرداد» را به کسی خواهد بخشید که اندیشه و گفتار و کردارش برابر آیین راستی است.
همان‌طور كه این دو امشاسپند کنارهم و باهم ناميده می‌شوند، دو دیو که هماورد این دو هستند نیز همیشه در کنار هم هستند. زَريزدیو (زَئـيـری) ديو گرسنگی و دشمن امرداد است كه زهر می سازد و تَريزدیو (تــَئـيـری) نیز ديو تشنگی و دشمن امشاسپند خرداد است.
به رغم نقش بارز این دو امشاسپندبانو در اسطوره‌های زرتشتی٬ از آن‌ها كمتر از امشاسپندان دیگر یاد شده‌است. احتمالا نیایش های مربوط به این دو امشاسپند بلندپایه از میان رفته باشند. برخی پژوهشگران معتقدند نام دو فرشته هاروت و ماروت که که در قرآن آمده است احتمالا از نام اوستایی این دو امشاسپند یعنی هـَئوروَتات و اَمـِرتـاتْ برداشت شده است.
مطالب مرتبط
خدایان باستان 