سعید فراهانی
در آیین هندو، خدایان «برهما» ، «ویشنو» و «شیوا» تثلیث هندویی (تریمورتی = Trimurti) یا «سه‌گانه بزرگ» را تشکیل می‌دهند.
«برهما» در کیش هندو خدای آفریننده است، خدای خدایان. او پس از آفرینش دنیا، آن را رها کرده و دیگر کاری با آن ندارد. شاید به همین سبب نسبت به دو خدای دیگر کمتر مورد توجه قرار گرفته است و فرقه‌های کمتری به او می‌پردازند.
«ویشنو» خدای نگاهدارنده در کیش هندوست. او آفریده‌های برهما را پاس می‌دارد و هرگاه خطری این امور را تهدید کند، تجلی یافته و آن خطر را دفع می‌کند و آرامش و آسایش را دوباره به ارمغان می‌آورد.
«شیوا» سومین خدای تثلیث هندویی، خدای ویرانگر و رستاخیز پس از ویرانیست. در باور هندوها پس از ویرانگری‌های شیوا، آبادانی خواهد بود. هندوها رقص شیوا را نشانه زندگی می‌دانند. چرخش در حال رقص، نشانه چرخه «سمساره» است.
مفهوم تریمورتی در باور هندو وحدت بینهایت (بینهایت در یک) و یکی بودن ماده، زمان، مکان و هرآنچه در این جهان و فرا جهان است می‌باشد که در صوفیگری اسلامی، با عنوان «وحدت وجود» شناخته می شود. در این وحدت وجود هندو، تاکید بر سه فرم، آفرینش، نگاهداری، و نابودیست. سه‌گانی هندو بیانی باور به پیوند و یگانگی آفرینش، پاس‌داری و تباهی است که با آن مفهوم گردندگی زندگی، مرگ و زایش معنی می‌یابد. در کنار «تریمورتی» که مفهوم و معنایی نرینه دارد٬ باور به «تری‌دِوی» با معنا و مفهومی مادینه وجود دارد.
در باورهای کهن‌تر هندو و ودایی٬ «سوریا» خدای خورشید و خدای خدایان و «روشنایی بزرگ» و «آتش اعظم» است. و خدایان سه‌گانه تنها تجلی‌هایی از وجود او هستند. بدین ترتیب که برهما٬ تجلی سوریا در بامداد است و ویشنو٬ تجلی سوریا در هنگام روز است و شیوا نیز تجلی سوریا در هنگامه شامگاه است. بدین ترتیب هویت آغازگر و نگهدارنده و پایان بخش هرکدام از این خدایان در این خدا و مفهوم یک «روز از زندگی» معنا می‌یابد.
در فرقه‌گرایی هندو٬ سه‌گانه‌باوری در پیروان هرکدام از این سه خدایگان بویژه ویشنوپرستان و شیواپرستان از مفهومی خاص برخوردار می‌شود و پیروان ویشنو و شیوا مدعی اثبات آن با اساطیراند، و بر این باورند که خدای مورد نظر آنان هم بزرگ‌ترین خدا و هم در برگیرنده هردو خدای دیگر در خویشتن است.
در یک اسطوره هندو٬ برهما و ویشنو در ستیزی پیوسته درگیرند و نبرد بر سر آن است که کدام یک بزرگ‌تر و ارجمندتر است. پس در برابر برهما و ویشنو ستونی از آتش پدیدار می‌شود. برهما و ویشنو شگفت‌زده از عظمت ستون آتش بر آن می‌شوند که خاستگاه آتش را بیابند؛ ویشنو به شکل گرازی نیرومند در می‌آید و هزار سال در امتداد ستون پایین می‌رود و برهما به شکل قویی تیز‌پرواز درمی‌آید و هزار سال در امتداد ستون بالا می‌رود.
نه ویشنو و نه برهما پس از هزار سال به پایان ستون نمی‌رسند و ناچار به نقطه آغاز بازمی‌گردند و وقتی خسته در برابر یکدیگر می‌ایستند. در آن‌جا شیوا در برابر آنان نمایان می‌شود و برهما و ویشنو درمی‌یابند که ستون آتش همانا شیوا است و بدین‌سان او را بزرگ‌ترین و ارجمند‌ترین خدایان می‌خوانند.
خدایان باستان 