در اسطوره‌های اوستایی و باورهای زرتشتی٬ خشتره ویریه (شهریور) سومین امشاسپند است. او یکی از انتزاعی‌ترین امشاسپندان و جلوه‌های اهوراییست. او نماد نیرو٬ توانایی، شکوه و سیطره اهورامزداست. او پاسدار فَرّ و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان و نگاهبان فلزهاست. او را مینَوی جوانمردی خوانده‌اند.
در جهانِ مینوی او فرمانروای بهشت و پاسدار گنبد آسمان است و در جهان خاکی نماینده پادشاهی و شهریاری آرمانی و دلخواه انسان و اهورامزدا و آرمان‌شهر یا «سرزمین آرزوها» می‌باشد. او پاسدار قلمرو جاودانهٔ اهورایی و نگاهبان پردیس است و نگاهدار دیاران از تباهی است. او توانایی شهریاری بر نفس خویش را نیز به آفریده‌ها می‌دهد.
در حماسه‌های ایرانی، شهریور نگهبان و پاسدار تاج و تخت پادشاهی است و برای پاسداری از صلح و مذهب از نیروی اسلحه کمک می‌گیرد. در اوستای نو، امشاسپندشهریور نیروی آفرینش فلزات و جنگ‌افزارها شناخته می‌شود.
در آیین‌های زرتشتی چاقو یا تیغی که موبدان با آن به‌زعم خود دیو و جن و پری را از تن دیوزدگان و جن‌زدگان خارج می‌کرده‌اند٬ از او نیرو می‌گیرد و «خشتره ویریه» نام دارد.
شهریور در اوستایی خْشَتْرَ-وَئیریه (khshathra Vairya) و در پهلوی شَتْریوَر نام دارد. بخش اول این واژه به معنای شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان که سرزمین ایران را، ایران‌شهر می‌نامیدند.) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، صفت و به معنای مطلوب است. بر این اساس، خشتره ویریه، به معنای «کشور آرمانی» یا «شهریاری آرمانی» می‌باشد.
دشمن امشاسپندشهریور و دیو هماورد او، ساوول است که سردار ديوان است. او وظیفه دارد که پادشاهى بد و ستم و خشونت و بیداد و آشوب اهریمنی را در زمین گسترش دهد. همکاران شهریور ایزدهوم، بُرزایزد و ایزدبانوآناهیتا هستند. اوست که در پایان کار جهان همه مردمان را با جاری کردن فلزگداخته‌ای خواهد آزمود.
در گاهﺷماری زرتشتی، برج ششم هر سال خورشیدی و روز چهارم هر برج به نام این امشاسپند است. روز چهارم شهریورماه (=شهریورروز از شهریورماه) جشن شهریورگان برگزار می شود.
گیاه خوشبوی نعنا (ریحان) ویژه این امشاسپند است.
مطالب مرتبط
خدایان باستان 